Fiillerde Çatı Konu Anlatımı | Örnekleri

Fiillerde çatı konu anlatımı, Fiillerde çatı örnekleri, Fiillerde çatı çeşitleri…  

Fiillerin kullandıkları cümlelerde özne alabilme ya da nesne olabilme bakımından gösterdikleri özelliklere çatı denir.

I. Özne Durumuna Göre Çatı

Fiiller özneyle ilişkileri yönünden dört türlü çatı oluştururlar.

A-) Etken Fiiller

Bu fiillerde anlatılan işi, kılışı, durumu yapan özne belirlidir yani özneleri yapıcıdır. Etken fiiller çatı eki almazlar:

Kadir eşyalarını topladı. (Özne “Kadir”)

İhtiyar adam suyu dışarıya döktü. (Özne “ihtiyar adam”)

B-) Edilgen Fiiller

Kullandıkları cümlelerde açık bir özne alamayan yani özneleri yapıcı olmayan fiillerdir. Bu tür fiiller sözde özne alırlar. Özne gibi görünen bu sözcükler aslında nesnelerdir. Edilgen fiiller -ıl, -ın ekleriyle kurulur.

Eşyalar toplandı. (İşin kim tarafından yapıldığı belli değil)

Su dışarıya döküldü. (İşin kim tarafından yapıldığı belli değil)

Etken fiil                                           Edilgen fiil

Kırmak                                               kırılmak

Dövmek                                              dövülmek

Bilmek                                                bilinmek

C-) Dönüşlü Fiiller

Yapılan işin tekrar özneye döndüğü cümlelere, yüklem olan fiillerdir. Bu fiillerle kurulan cümlelerde işi yapan ve yapılan işten etkilenen aynı varlıktır. Dönüşlü fiiller de –ıl veya –ın ekiyle kurulur.

Çocuk yıkandı. (yıkama işini yapan ve etkilenen aynı kişi)

Para bulunca sevindi. (Sevinme işini yapan ve etkilenen aynı kişi)

Ali en ön safa atıldı. (Atma işini yapan ve etkilenen aynı kişi)

UYARI: Edilgen fiiller ve dönüşlü fiiller aynı eklerle yapıldıkları için birbirine karıştırılabilir. Unutulmamalıdır ki edilgen fiiller özne almaz, ancak dönüşlü fiiller özne alır.

Zeynep süslendi. (Dönüşlü)

Odalar süslendi. (Edilgen)

Ali sınıftan atıldı. (Edilgen)

Ali en ön safa atıldı. (Dönüşlü)

Ç-) İşteş Fiiller

Bir işin, bir oluşun karşılıklı, ortaklaşa ya da birlikte yapıldığını bildiren fiillerdir. Bu fiiller bazen “nitelikte bir başka varlığa eşit hale gelme” anlamı da bildirirler.

Yıl boyunca mektuplaştık. (Karşılıklı yapma)

Kuzular meleşiyor, kuşlar cıvıldaşıyor. (Birlikte yapma)

Asfalt iyice sakızlaştı. (Nitelikte eşitlik)

Alçı çabuk sertleşir. (Yeni bir durum kazanma)

Genel Örnek:

Zafer, Orhan’ı dövdü. (Etken)

Orhan dövüldü. (Edilgen)

Zafer’le Orhan dövüştüler. (İsteş)

Anneleri dövündü. (Dönüşlü)

II. Nesne Durumuna Göre Çatı

Fiiller, kullandıkları cümlelerde nesne alıp almadıklarına göre iki grupta incelenebilir.

A-) Geçişli Fiiller

Kullandıkları cümlelerde nesne alabilen fiiller geçişidir. Bir fiil, “kimi”, “neyi” sorularına cevap verebiliyorsa geçişlidir.

B-) Geçişsiz Fiiller

Kullandıkları cümlelerde nesne alamayan filler geçişsizdir. Bu tür fiiller “kim”, “neyi” sorularına cevap vermezler.

Yazmak (geçişli)                                           gülmek (geçişsiz)

Okumak (geçişli)                                          ağlamak (geçişsiz)

Kırmak (geçişli)                                            üzülmek (geçişsiz)

Bilmek (geçişli)                                             gelmek (geçişsiz)

Geçişsiz fiiller –t, -it, -r, -ir, -dir ekleri getirilerek fiiller geçişli durma getirilebilir. Bu tür fiillere oldurgan fiiller denir.

Gülmek (geçişsiz) à güldürmek (oldurgan)

Ağlamak (geçişsiz) à ağlatmak (oldurgan)

Geçişli fiillere -r, -ir, -it, -dir ekleri getirilerek oluşturulan fiiller de ettirgen fiiller denir.

Yazmak (geçişli)                                 yazdırmak (ettirgen)

Okumak (geçişli)                                okutmak (ettirgen)