Cümle Türleri Konu Anlatımı

Cümle türleri konu anlatımı, cümle türleri soru çözümleri, örnekleri.

I.Yüklemine Göre Cümleler

A-) İsim Cümlesi

 Yüklemi isim soylu bir sözcük olan ve genellikle yargı bildiren cümlelerdir.

B-) Fiil Cümlesi

Yüklemi çekimlenmiş bir fiil olan; iş, oluş, kılış ya da hareket bildiren cümlelerdir.

Bu şiir diğerinden uzundu. (isim cümlesi)

Sonbahar rüzgarıyla, yağışıyla hüzünlü bir mevsimdir. (isim cümlesi).

Sabri Bey az önce yanıma geldi. (fiil cümlesi)

Kanepede oturur saatlerce kitap okur. (fiil cümlesi)

II. Yapılarına Göre Cümleler

A-) Basit (yalın cümle)

Tek bir yargı bildiren ve bu nedenle de tek yüklemle kurulmuş olan cümlelerdir.

Bu zorluğu en çok edebiyatçılar çeker.

Şehrin bu bölümü çok güzeldi.

B-) Bileşik Cümle

İki ya da daha çok yargı bildiren cümlelerdir. Bunlarda asıl yargıyı bildiren kısma temel cümlecik, yan yargılan taşıyan bölümlere de yan cümlecik denir.

Okuldan dönerken (yan cümlecik) / ayağım burkuldu. (Temel cümlecik)

Derdini bir söyleyebilse (Yan cümlecik)  / rahatlayacaktı. (Temel cümlecik)

Bileşik cümleler kuruluş özelliklerine göre üç grupta incelenebilir:

1. Girişik Cümle

Yan yargıları fiilimsilerle kurulmuş olan cümlelerdir.

İhtiyar adam sendeleyerek ayağa kalktı.

Bir su isteyip yerine oturdu.

2. Kaynaşık (iç İçe Bileşik) Cümle

İç içe geçmiş iki yargıdan oluşan cümledir.

Çocuk: “Artık okulumu seviyorum.” dedi.

3. Şart Cümlesi

 Temel yargının gerçekleşmesini bir şarta bağlayan cümlelerdir.

Çalışan kazanırsın.

Okuldan kaçarsa sınıfta kalır.

4. Sıralı Cümle

Anlamca ilgili bağımsız cümleciklerin bağlaçlarla, virgülle ya da noktalı virgülle bağlanması yoluyla kurulan cümlelerdir.

Güneş doğmuş, ortalık aydınlanmıştı.

Baktım ki bu iş yürümeyecek.

Babası gidecek veya çocuğunu gönderecek.

III. Kuruluşlarına Göre Cümleler

Cümleler kurulurken öğeler belli bir düzene göre sıralanır. Öğelerine göre cümleler dört grupta incelenir:

Düz (kurallı) cümle: Türkçenin genel cümle kalıbına göre oluşturulan ve yüklemi sonda bulunan cümlelerdir.

Devrik cümle: Yüklemi başta ya da ortada diğer öğeleri ise sonda bulunan cümlelerdir.

Türkiye, gün geçtikçe gelişiyor. (Düz)

Her köşesi bir cennet, bu ülkenin. (Devrik)

Yalancının mumu yatsıya kadar yanar. (Düz)

Gülme komşuna, gelir başına. (Devrik)

Kesik (Eksiltili) cümle: Çoğu zaman yüklemi, kimi zaman da başka bir ya da birkaç öğesi eksik bırakılan cümlelerdir. Bu cümlelerde öğe eksikliği anlamda bir eksikliğe yol açmaz.

-Ali, bugün gelecek mi?

               -Hayır (Ali bugün gelmeyecek.)

Ayraç (Parantez) cümlesi: İçinde aracümle ya da arasöz bulunan anlatımlardır. Ayraç cümlelerinde kullanılan arasözler ayraç işareti içerisinde yazılabileceği gibi iki virgül, ya da iki kısa çizgi arasında da yazılabilir.

Cihan yıkılsa, emin ol, bu cephe sarsılmaz.

Özlem duydukları yere, Muğla’ya, akşam üstü vardılar.

IV. Anlamlarına Göre Cümleler

Olumlu cümle: Yükleminin bildirdiği iş, oluş, eylem ya da yargının yapılma, olma doğrultusunda gerçekleştiğini bildiren cümlelerdir.

Olumsuz cümle: Yükleminin bildirdiği iş, oluş, eylem ya da yargının yapılmama, olmama doğrultusunda gerçekleştiğini bildiren cümlelerdir. Bu cümlelerde –me(ma), -sız ekleriyle değil, ne… ne sözcükleri kullanılır.

        Çocuğun üç kardeşi var. (olumlu)

        Cebinde beş kuruşu bile yok. (olumsuz)

        Aliye Hanım beni dinlemiyor. (olumsuz)

        Bana çok candan davranıyor. (olumlu)

        Çocuk hiç de uslu değil. (olumsuz)

UYARI: Bir cümlede olumsuzluk ikileşirse anlam olumluya döner. Böyle cümlelere biçimce olumsuz anlamca olumlu cümleler denir.

Bazı cümleler ilk bakışta olumlu görünmelerine rağmen olumsuz anlam taşırlar.

Benim param mı var?

Kahramanlıkları tarihe sığar mı?

Bu yağmurda dışarı çıkabilirsen çık.